Η πρόσφατη σύλληψη του ηγούμενου του Μεγάλου Σπηλαίου και οι έρευνες για το άγαλμα της θεάς Αρτέμιδας έφεραν ξανά στο προσκήνιο ένα πρόβλημα που όλοι γνωρίζουμε αλλά συχνά παραβλέπουμε: την απειλή της αρχαιοκαπηλίας. 

Η περιοχή των Καλαβρύτων, με το βαρύ ιστορικό της φορτίο από την αρχαιότητα έως τη σύγχρονη εποχή, αποτελεί έναν ζωντανό θησαυρό που κινδυνεύει από τη λεηλασία και την αδιαφορία.

Όπως όλοι γνωρίζουμε, στην περιοχή μας υπάρχουν αρκετοί ενδιαφέροντες αρχαιολογικοί χώροι και ιστορικά μνημεία.

Αναζητώντας στο διαδίκτυο τη βιβλιογραφία για τους αρχαιολογικούς χώρους των Καλαβρύτων, ενδεικτικά αναφέρω,

1. Αρχαίοι Λούσοι περίπου 15 χλμ από Καλάβρυτα, στο χωριό Λουσοί ή Σουδενά. 
   Μία ιστορική πόλη της Αζανίας με ιερό της Άρτεμης Ημερίας. Αποκαλύφθηκαν αρχαίος ναός (Δωρικού ρυθμού), το κέντρο της πόλης, βασικά αρχαιολογικά κατάλοιπα. 
    
2. Αρχαίο Λεόντιο / Θέατρο Κάτω Βλασίας  στην Κάτω Βλασία
   Βρέθηκαν μυκηναϊκοί τάφοι, αρχαία τείχη, και θέατρο του 4ου αι. π.Χ., εντός της οχύρωσης της αρχαίας πόλης Λεοντίου. 
    
3. Αρχαίος Κλείτωρ στην Κλειτορία. 
   Μία παλιά αρκαδική πόλη, από τις ισχυρές και σημαντικές στην ευρύτερη περιοχή. 
    
4. Αρχαία Πάος αρχαιολογικός χώρος στην περιοχή. 
   Είναι ένας από τους χώρους που εμφανίζονται στη λίστα των αρχαιολογικών σημείων της περιοχής. 
    
5. Αρχαία Κύναιθα στην περιοχή των Καλαβρύτων, πιθανώς συνδεδεμένη με το μεσαιωνικό κάστρο των Καλαβρύτων. 
   Τοποθεσίες όπου ο σχηματισμός «Κάστρο» των Καλαβρύτων ταυτίζεται από μελετητές με την αρχαία πόλη Κύναιθα.

   6. Αρχαία Ψωφίδα αρχαία πόλη - κράτος της Αρκαδίας.
      Ιδρύθηκε από Πελασγούς και ήταν από τις σημαντικότερες πόλεις-κράτη της αρχαίας Αρκαδίας. Ιδρυτής και οικιστής της πόλης ήταν ο Ερύμανθος γιος του Αρίστα, απόγονος του Πελασγού και του Αρκάδα.
 

Η αρχαιοκαπηλία δεν είναι ένα απλό ποινικό αδίκημα. Είναι μια μορφή πολιτιστικού εγκλήματος, που αποσπά πολύτιμα κομμάτια από τη συλλογική μας ταυτότητα. Όταν ένα άγαλμα, ένα αγγείο ή μια επιγραφή καταλήγει στη μαύρη αγορά, χάνεται για πάντα το ιστορικό του πλαίσιο. Χάνεται η δυνατότητα να ερμηνεύσουμε σωστά το παρελθόν μας και να το παραδώσουμε αλώβητο στις επόμενες γενιές.

Για να αντιμετωπιστεί αυτό το φαινόμενο, δεν αρκεί η περιστασιακή αστυνομική επιχείρηση ή η έκτακτη κινητοποίηση μετά από ένα σκάνδαλο. Απαιτείται ένα ολοκληρωμένο σχέδιο φύλαξης και ανάδειξης των αρχαιολογικών χώρων στα Καλάβρυτα.

Αναζητώντας επίσης στο διαδίκτυο τη σχετική βιβλιογραφία, με σκοπό την αποτύπωση κάποιων προτάσεων για την διαφύλαξη της πολιτιστικής μας κληρονομιάς στην περιοχή των Καλαβρύτων και με την ελπίδα ότι ίσως αφυπνιστεί πρώτα η τοπική κοινωνία, οι φορείς του τόπου μας και η τοπική αυτοδιοίκηση, όπως επίσης και το Υπουργείο Πολιτισμού, να υπενθυμίσω ότι Υφυπουργός Πολιτισμού, αρμόδιος για θέματα Σύγχρονου Πολιτισμού είναι ο συμπαρτιώτης μας Ιάσονας Φωτήλας, επιχείρησα να αποτυπώσω ένα σχέδιο που θα στηρίζεται σε τρεις βασικούς άξονες:

Πρώτον, ενίσχυση της φύλαξης με σύγχρονα μέσα. Οι αρχαιολογικοί χώροι δεν μπορούν να παραμένουν αφύλακτοι ή να προστατεύονται περιστασιακά. Χρειάζεται οργανωμένη επιτήρηση με συστήματα καμερών, αισθητήρων, ακόμη και δορυφορικής παρακολούθησης σε δυσπρόσιτες περιοχές. Η τεχνολογία μπορεί να λειτουργήσει ως πολύτιμος σύμμαχος, αρκεί να αξιοποιηθεί μεθοδικά.

Δεύτερον, ενεργοποίηση της τοπικής κοινωνίας. Οι κάτοικοι είναι οι πρώτοι φύλακες της ιστορίας τους. Με την κατάλληλη ενημέρωση και εκπαίδευση, μπορούν να συμβάλουν ουσιαστικά στην προστασία. Δίκτυα εθελοντών, συνεργασία με σχολεία και τοπικούς συλλόγους, ακόμη και απλές γραμμές επικοινωνίας για την άμεση αναφορά ύποπτων κινήσεων, μπορούν να κάνουν τη διαφορά.

Τρίτον, ανάδειξη και αξιοποίηση των μνημείων. Ένας αφανής ή εγκαταλελειμμένος αρχαιολογικός χώρος είναι πιο ευάλωτος. Αντίθετα, όταν ένας χώρος αναδεικνύεται, όταν εντάσσεται σε πολιτιστικές διαδρομές, όταν προσελκύει επισκέπτες, τότε αποκτά ζωντάνια και φυσική προστασία. Ο πολιτιστικός τουρισμός μπορεί να γίνει ασπίδα ενάντια στην αρχαιοκαπηλία, μετατρέποντας τους ίδιους τους επισκέπτες σε «μάτια» που αποτρέπουν την παρανομία.

Παράλληλα, η Πολιτεία οφείλει να στείλει ξεκάθαρο μήνυμα με αυστηρότερες ποινές και με συστηματική καταγραφή και ψηφιοποίηση όλων των ευρημάτων. Έτσι, ακόμη και αν κάποιο αντικείμενο κλαπεί, θα είναι δυνατή η αναγνώριση και η διεκδίκησή του.

Η υπόθεση του Μεγάλου Σπηλαίου είναι μια ευκαιρία να ξυπνήσουμε από τον εφησυχασμό. Η προστασία των αρχαιοτήτων δεν είναι πολυτέλεια, είναι χρέος απέναντι στην ιστορία, στον πολιτισμό μας και στις επόμενες γενιές. Αν θέλουμε τα Καλάβρυτα να παραμείνουν τόπος μνήμης και όχι τόπος απώλειας, πρέπει να δράσουμε τώρα.

Βιβλιογραφία για τους Αρχαιολογικούς Χώρους Καλαβρύτων

Γενικές Μελέτες για Αρκαδία – Αζανία

• Παπαχατζής, Ν. Δ. (1980). Παυσανίου Ελλάδος Περιήγησις, Αρκαδικά. Αθήνα: Εκδόσεις Χριστοδούλου.

• Παπαχατζής, Ν. Δ. (1965). Οδηγός Αρχαιολογικών Χώρων της Ελλάδος. Αθήνα: Εκδοτική Αθηνών.

• Frazer, J. G. (1898). Pausanias’ Description of Greece. London: Macmillan.

Αρχαίοι Λούσοι

• Morgan, C. (1999). Athletes and Oracles: The Transformation of Olympia and Delphi in the Eighth Century BC. Cambridge University Press.

• Voyatzis, M. (1990). The Early Sanctuary of Artemis at Lousoi. Göteborg: Paul Åströms Förlag.

• Δραγούμης, Φ. (1961). Οι Αρχαίοι Λούσοι. Αθήνα: Αρχαιολογική Εταιρεία.

Αρχαίο Λεόντιο (Θέατρο Κάτω Βλασίας)

• Δαμάσκος, Κ. (1984). Αρχαιολογικές έρευνες στην περιοχή Καλαβρύτων. Πρακτικά Αρχαιολογικής Εταιρείας.

• Petropoulou, A. (2001). “Excavations at Ancient Leontion.” Hesperia, 70(2).

Αρχαίος Κλείτωρ

• Καλλιγάς, Π. (1974). Αρχαίος Κλείτωρ και η συμβολή του στην Αρκαδική Συμπολιτεία. Τρίπολη.

• Κορρές, Γ. (1989). Αρχαιολογικά της Βόρειας Αρκαδίας. Αθήνα: Υπουργείο Πολιτισμού.

Αρχαία Κύναιθα

• Ορλάνδος, Α. (1933). Το Κάστρον Καλαβρύτων και η Αρχαία Κύναιθα. Δελτίον της ΧΑΕ.

• Papapostolou, I. (1978). Fortifications in Achaia: Ancient Kynaitha. Athens: Archaeological Society.

Χάρτες – Γεωγραφία

• Μελέτης, Γ. (2005). Χάρτες Αρκαδίας και Αχαΐας: Ιστορική και Αρχαιολογική Τοπογραφία. Αθήνα.

• Jost, M. (1985). Sanctuaires et cultes d’Arcadie. Paris: De Boccard.

Βιβλιογραφία & Παραπομπές

1. Voudouri, Daphne. “Law and the Politics of the Past: Legal Protection of Cultural Heritage in Greece.” International Journal of Cultural Property, 17(3), 2010, σ. 547-568.
   Η εργασία εξετάζει τη νομοθεσία περί αρχαιοτήτων στην Ελλάδα — με έμφαση στον νόμο 3028/2002 — και πώς αυτή συνδέεται με την εθνική ταυτότητα. ResearchGate+1

2. Voutsakis, Vassilis. «Why should the state protect the cultural heritage? The Greek law answer». Στο κεφάλαιο Why should the state protect the cultural heritage? στο βιβλίο Ancient Monuments and Modern Identities. Routledge, 2017.
   Περιγράφει τα νομικά και ηθικά επιχειρήματα υπέρ της κρατικής προστασίας της πολιτιστικής κληρονομιάς στην Ελλάδα. Taylor & Francis

3. “What Deters Antiquities Looting and Trafficking?” Advances in Archaeological Practice, 2025.
   Εξετάζει παράγοντες που λειτουργούν αποτρεπτικά ως προς τη διακίνηση και λεηλασία αρχαιοτήτων, συμπεριλαμβανομένης της βαρύτητας των ποινών, της βεβαιότητας καταδίκης, και της επίδρασης της διεθνούς συνεργασίας. Cambridge University Press & Assessment

4. “Combatting trafficking in cultural goods.” — Ευρωπαϊκή Επιτροπή / Πολιτιστική Κληρονομιά της ΕΕ.
   Περιγράφει το πλαίσιο της ΕΕ, με νόμους, κανονισμούς και πρόγραμμα δράσης για την αντιμετώπιση της διακίνησης πολιτιστικών αγαθών. culture.ec.europa.eu

5. “Current Challenges for Cultural Heritage in Greece” — Άρθρο / συνέντευξη του Angelos Chaniotis (2023).
   Θίγει τα προβλήματα διαχείρισης, υποδομής, χρηματοδότησης, νομοθεσίας και πως η πολιτική επίδραση / η έλλειψη στρατηγικού σχεδιασμού επηρεάζει συνολικά τη διαφύλαξη της πολιτιστικής κληρονομιάς. Institute for Advanced Study

6. Westcott, T., Mackenzie, S., και άλλοι. “Situational Crime Prevention of Antiquities Trafficking: A Crime Script Analysis.” (PhD Thesis, University of Glasgow, 2020) — και σχετικές δημοσιεύσεις όπως Crime deterrence strategies for reducing illicit antiquities trade.
   Ιδιαίτερα χρήσιμα για να τεκμηριωθεί η πρόταση περί τεχνολογικών μέτρων, συνεργασίας με αστυνομία, ανίχνευσης και αποτροπής. SpringerLink

7. “Uncovering the scale and scope of trafficking in cultural property” — ΟΗΕ / UNODC, Brief / έκθεση.
   Παρέχει διεθνή δεδομένα, τάσεις, στατιστικά στοιχεία για τη διακίνηση αρχαιοτήτων, τα δίκτυα διακίνησης, και παραδείγματα κρατών. Πολύ χρήσιμη πηγή για να συγκριθούν μέτρα με διεθνείς πρακτικές.