του Βασίλη Χρ. Αποστολόπουλου*

Μια έξυπνη πόλη (αγγλικά: smart city) είναι ο τόπος όπου τα παραδοσιακά δίκτυα και οι υπηρεσίες γίνονται πιο αποτελεσματικά με τη χρήση ψηφιακών λύσεων προς όφελος των κατοίκων και των επιχειρήσεων της. Μια έξυπνη πόλη υπερβαίνει τη χρήση ψηφιακών τεχνολογιών για καλύτερη χρήση πόρων και λιγότερες εκπομπές. Σημαίνει εξυπνότερα δίκτυα αστικών μεταφορών, αναβαθμισμένες παροχές ύδρευσης και διάθεσης αποβλήτων και πιο αποτελεσματικούς τρόπους φωτισμού και θέρμανσης κτιρίων. Σημαίνει επίσης μια πιο διαδραστική και ανταποκρινόμενη διοίκηση της πόλης, ασφαλέστερους δημόσιους χώρους και κάλυψη των αναγκών του γηράσκοντος πληθυσμού. Ενδεικτικά παραδείγματα έξυπνων πόλεων στην Ευρωπαϊκή Ένωση είναι η Κοπεγχάγη, το Ελσίνκι, το Άμστερνταμ, το Παρίσι, η Βιέννη και η Στοκχόλμη. Στην Ελλάδα παρατηρείται μία τάση στον τομέα των έξυπνων πόλεων, με μεμονωμένες πόλεις να έχουν διακρίσεις και σε διεθνές επίπεδο. Παραδείγματα έξυπνων πόλεων είναι τα Τρίκαλα, το Ηράκλειο, η Θεσσαλονίκη, τα Ιωάννινα, η Βέροια και η Κοζάνη. [1]

Μια έξυπνη πόλη ή κοινότητα στοχεύει στην ευημερία των κατοίκων, των επιχειρήσεων, των επισκεπτών, των οργανισμών και των διαχειριστών της, προσφέροντας ψηφιακά ενεργοποιημένες υπηρεσίες που συμβάλλουν στην καλύτερη ποιότητα ζωής. Αυτές οι έξυπνες υπηρεσίες μπορούν να συμβάλουν στην καλύτερη διαχείριση των πόρων, όπως η ενέργεια ή το νερό, στην παρακολούθηση και τη μείωση της τοπικής κυκλοφορίας και της ρύπανσης ή στο έργο για πιο πράσινους τρόπους φωτισμού και θέρμανσης των κτιρίων. Μπορούν επίσης να σημαίνουν μια πιο διαδραστική και ανταποκρινόμενη διοίκηση των πόλεων, τη συμμετοχή των πολιτών στη λήψη αποφάσεων και τη χάραξη πολιτικής, ασφαλέστερους δημόσιους χώρους και την κάλυψη των αναγκών του γηράσκοντος πληθυσμού και των ατόμων με αναπηρία. [2]

Μια παραλλαγή του τρίπτυχου «Τεχνολογία, Άνθρωποι, Κοινότητα» αναφέρει πως οι τρεις πυλώνες που στηρίζουν μια έξυπνη πόλη είναι το τεχνολογικό, το ανθρώπινο και το θεσμικό στοιχείο. Η έννοια μπορεί να ερμηνευθεί και με έναν πιο ολιστικό τρόπο εκφράζοντας έναν δυναμικό χαρακτήρα με συνεχώς εξελισσόμενη δομή. Ένας ορισμός σε αυτό το φάσμα αναφέρει πως είναι μια διαδικασία ή μια σειρά βημάτων με τα οποία οι πόλεις γίνονται πιο «ζωντανές» και ανθεκτικές και, συνεπώς, ικανές να ανταποκριθούν πιο γρήγορα στις νέες προκλήσεις» (Department for Business, Innovation and Skills, UK, 2013). Αντίστοιχα έχει αναπτύξει ένα σχετικό ορισμό και το Πανεπιστήμιο Τεχνολογίας της Βιέννης (VUT, 2007), προσδιορίζοντας την έξυπνη πόλη ως «μια πόλη με καλά αποτελέσματα στα παρακάτω: ανάπτυξη των ΤΠΕ στις πόλεις, αύξηση των εκπαιδευτικών επιτευγμάτων των κατοίκων, δημιουργία ελκυστικών συνθηκών για τις επιχειρηματικές τοποθεσίες, κυρίως στον τομέα της πληροφορικής, παροχή νέων τρόπων επικοινωνίας με τους κατοίκους (ηλεκτρονική διοίκηση), σύγχρονους τρόπους μεταφοράς, αστική ανάπτυξη που σέβεται τη βιωσιμότητα. Με αυτό τον τρόπο υποστηρίζεται πως θα πλαστούν ανεξάρτητοι, ευαισθητοποιημένοι και αυτοεξυπηρετούμενοι πολίτες». [3]

[4]

Η έξυπνη πόλη είναι δύσκολο να κατανοηθεί, αν δεν αναφερθούν οι άξονες-τομείς στους οποίους μπορούν να αναπτυχθούν “έξυπνες” δράσεις και εφαρμογές. Έτσι, οι βασικοί πυλώνες, οι οποίοι αποτελούν βασικούς τομείς ψηφιακών παρεμβάσεων στους οποίους μια πόλη μπορεί να αναπτύξει έξυπνες δράσεις ή εφαρμογές, είναι οι ακόλουθοι και αναλύονται πιο κάτω (Σχήμα 1):

1. Ενέργεια
2. Περιβάλλον
3. Υγεία
4. Μεταφορές
5. Υποδομές ΤΠΕ
6. Τουρισμός/Πολιτισμός/Εκπαίδευση
7. Διαχείριση Αποβλήτων & Υδάτινων Πόρων
8. Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση
9. Ανάπτυξη & Εργασία
10. Ασφάλεια Πολιτών

Image

ΕΝΕΡΓΕΙΑ
Οι ανάγκες συνολικής κατανάλωσης ενέργειας σε μια πόλη μεγαλώνουν, ενώ η εκπομπή τοξικών αερίων ολοένα και αυξάνεται λόγω της αύξησης της αστικοποίησης. Τα δίκτυα παροχής ενέργειας απαιτούν μεγάλα έργα για την επιβίωση των πόλεων. Ως εκ τούτου, λύσεις πρέπει να δοθούν στον άξονα των “έξυπνων πόλεων”, ώστε να βρεθούν τρόποι μείωσης της κατανάλωσης ενέργειας, μείωση εκπομπής CO2, εξοικονομώντας πόρους, αλλά και εναλλακτικούς τρόπους παραγωγής ενέργειας από βιομάζα και από τοποθέτηση φωτοβολταϊκών στα δημοτικά κτίρια.

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ
Το υγιές περιβάλλον και η “πράσινη” οικονομία είναι ζητούμενα των πόλεων σήμερα. Η προστασία του περιβάλλοντος, καθώς και η παρακολούθηση και ο έλεγχος της ρύπανσής του, από τα αστικά και τεχνολογικά απορρίμματα, πρέπει να αποτελέσουν ζητήματα για πρωτοβουλίες έξυπνων εφαρμογών.

ΥΓΕΙΑ
Η υγειονομική περίθαλψη και τα ζητήματα της δημόσιας υγείας μπορούν να αντιμετωπιστούν με τη βοήθεια της χρήσης των τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνιών.

ΜΕΤΑΦΟΡΕΣ
Η ορθή διαχείριση της κυκλοφορίας οχημάτων, η παροχή πληροφορίας της κίνησης αστικής και υπεραστικής συγκοινωνίας σε πραγματικό χρόνο και η “έξυπνη στάθμευση” σε δημοτικά parking αποτελούν τους κύριους άξονες των ψηφιακών δράσεων στον τομέα αυτό.

ΥΠΟΔΟΜΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΩΝ
Η, όσο το δυνατόν, μέγιστη αξιοποίηση των δημόσιων ευρυζωνικών δικτύων αυξάνουν την δυναμικότητα μιας πόλης, καθώς η ανάπτυξη και η λειτουργία των υποδομών τεχνολογίας και πληροφορικής είναι απαραίτητα μέσα για την ανάπτυξη εφαρμογών.

ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ
Στην εποχή μας και ειδικά στη χώρα μας, στόχος θα πρέπει να είναι όχι μόνο ο τουρισμός σαν ένα νούμερο, αλλά η ποιότητα των υπηρεσιών τουρισμού και γενικότερα του πολιτισμού μας.

ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΚΑΙ ΥΔΑΤΙΝΩΝ ΠΟΡΩΝ
Η ποιότητα και η παρακολούθηση των υδάτινων πόρων (υγιεινό πόσιμο και αρδευτικό νερό) και των αστικών και βιομηχανικών αποβλήτων, η διατήρηση της υγείας και ζωτικότητας του οικοσυστήματος και της βιολογικής ποικιλομορφίας μπορούν να επιτευχθούν με έξυπνες εφαρμογές με την καλύτερη αξιοποίηση των πόρων.

ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗ
Η αυτοματοποίηση και ανασχεδιασμός των διαδικασιών της δημόσιας διοίκησης είναι στόχος της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης, ώστε ο πολίτης εύκολα και άμεσα να μπορεί να συναλλάσσεται με το κράτος, αλλά και να συμμετέχει ενεργά στις αποφάσεις της δημοτικής αρχής και στη δημόσια
διαβούλευση.

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΕΡΓΑΣΙΑ
Η οικονομική ανάπτυξη μιας πόλης είναι κρίσιμο ζήτημα για την ίδια. Η βελτίωση της ποιότητας των προσφερόμενων προϊόντων και υπηρεσιών και τα επενδυτικά σχέδια στοχεύουν στην ανάπτυξη, στη δημιουργία επενδύσεων και την παροχή θέσεων εργασίας, στην μείωση του κόστους και την αύξηση της αποτελεσματικότητας των λειτουργικών και παραγωγικών διαδικασιών.

ΑΣΦΑΛΕΙΑ
Σε μια δημοκρατική κοινωνία είναι κατάκτηση η εδραίωση στο κοινωνικό σύνολο του αισθήματος εμπιστοσύνης και σιγουριάς. Το αίσθημα ασφάλειας σε ατομικό και δημόσιο επίπεδο, αποτελεί προϋπόθεση για μια καλύτερη ποιότητα ζωής στην πόλη.

Συμπερασματικά, με την χρήση των νέων τεχνολογιών, η πόλη μπορεί να ικανοποιήσει στρατηγικούς της στόχους όπως:

 Την εξυπηρέτηση πολιτών από απόσταση, δίχως να είναι απαραίτητη η φυσική τους παρουσία στα γραφεία του Δήμου,
 Τη διαχείριση της κυκλοφορίας οχημάτων και της συγκοινωνίας,
 Τη βελτίωση της στάθμευσης των οχημάτων,
 Τη διευκόλυνση των τουριστών,
 Τη προβολή των αξιοθέατων του νησιού,
 Την ορθή διαχείριση των οχημάτων και διαφόρων μηχανημάτων του Δήμου,
 Την εκπαίδευση των μαθητών και πολιτών,
 Την ενημέρωση των πολιτών με την δημιουργία ψηφιακών μέσων, ώστε να ενημερώνεται για τα διάφορα κυβερνητικά και δημοτικά θέματα, πολιτικές, προγράμματα, νόμους, κανονισμούς, οδηγίες χρήσης και οτιδήποτε άλλο τον ενδιαφέρει,
 Να καταθέτει τη γνώμη του, εκθέτοντας τις απόψεις του σε ένα προς συζήτηση ερώτημα ή θέμα που έχει θέσει η δημοτική αρχή,
 Τα ηλεκτρονικά δημοψηφίσματα, για διάφορα σπουδαία τοπικά και δημοτικά ζητήματα, ώστε οι εκλογές να διεξάγονται ευκολότερα και αμεσότερα, δίνοντας την ευκαιρία και σε απομακρυσμένους (από τον τόπο διεξαγωγής της ψηφοφορίας) πολίτες να συμμετέχουν,
 Την αντιμετώπιση εκτάκτων περιστατικών, όπως πλημμύρα και φωτιά,
 Τη προστασία του φυσικού και δομημένου περιβάλλοντος,
 Τη συνεργασία όλων των φορέων ενός τόπου ώστε να λειτουργούν όλοι με κοινό συνεκτικό κρίκο τον Δήμο,
 Τη καταπολέμηση της διαφθοράς αφού όλες οι αποφάσεις οι οικονομικές συναλλαγές είναι διαθέσιμες σε όλους,
 Την ηλεκτρονική δημοκρατία, μέσω της οποίας ενισχύεται ο πολιτικός διάλογος (μέσω e-forums) και υποστηρίζεται η διαδικασία λήψης απόφασης μέσω της συμμετοχής όλων των πολιτών (χωρίς τη φυσική τους παρουσία στο εκλογικό κέντρο).

Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, κάποιοι Ελληνικοί Δήμοι ξεκίνησαν τα τελευταία χρόνια να αναλαμβάνουν σημαντικές πρωτοβουλίες ψηφιακών δράσεων και αποτελούν έως σήμερα φωτεινό παράδειγμα για την χώρα μας.

Ακολουθούν  τρία παραδείγματα.

Τρίκαλα
Η πόλη των Τρικάλων το 2004 ανακηρύχθηκε, από τον τότε Υπουργό Οικονομίας, “Πρώτη Ψηφιακή πόλη της Ελλάδας”. Με τη δημιουργία της εταιρείας e-trikala A.E. δημιούργησε υποδομές και υπηρεσίες, κάποιες από τις οποίες είναι οι παρακάτω:
 e-dialogos: πρωτοποριακή σελίδα ανοιχτού διαλόγου των πολιτών
 τηλε-πρόνοια: τηλεματική για την παροχή υπηρεσιών σε ευπαθείς κοινωνικές ομάδες (Α.Μ.Ε.Α., ηλικιωμένους κλπ)
 Πρόγραμμα Δημοσθeνης: Σύστημα διαχείρισης παραπόνων των πολιτών μέσω τηλεφωνικής κλήσης χωρίς χρέωση ή με αποστολή ηλεκτρονικής αλληλογραφίας.
 Ευφυείς μεταφορές: Διαχείριση του δικτύου αστικών συγκοινωνιών και ενημέρωση του πολίτη της κίνησης.
 Wi-fi: Δωρεάν ασύρματο δίκτυο πρόσβασης στο internet Σύμφωνα με το Intelligent Community Forum τα Τρίκαλα εντάχθηκαν στη λίστα των 21 εξυπνότερων πόλεων του κόσμου, το 2011.

Ηράκλειο
Ο Δήμος Ηρακλείου Κρήτης έχει αναπτύξει για την καλύτερη εξυπηρέτηση των πολιτών του, πολλές υπηρεσίες και των τεσσάρων επιπέδων των υπηρεσιών ηλεκτρονικής διακυβέρνησης. Η δημοτική πύλη του Ηρακλείου είναι η τρίτη μεγαλύτερη σε επισκεψιμότητα δημοτική πύλη στην Ελλάδα, παρέχοντας 163 υπηρεσίες Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης.
Επίσης, έχει αναπτύξει εφαρμογές καταχώρησης αιτημάτων, παραπόνων, δανειστικής βιβλιοθήκης, καθώς και ευρετήριο αποφάσεων συλλογικών οργάνων. Όπως και τα Τρίκαλα, είναι επίσης στον ετήσιο κατάλογο του Intelligent Community Forum για τις 21 πιο “έξυπνες” πόλεις του κόσμου για το 2012, το 2013 και το 2014.
Τον Αύγουστο του 2014 δημιουργήθηκε το Infopoint, ένα γραφείο ενημέρωσης και πληροφόρησης των επισκεπτών της πόλης και αποτελείται από διαδραστικά συστήματα πληροφοριών [30]. Οθόνες αφής παρέχουν τουριστική πληροφόρηση, χάρτες, πρακτικές οδηγίες για τους επισκέπτες και γενικά ηλεκτρονική ξενάγηση.
Χαρακτηριστική είναι η δυνατότητα ανάγνωσης των εφημερίδων παλαιότερων ετών της πόλης και η παροχή υπηρεσιών ελεύθερης πρόσβασης στο διαδίκτυο.

Βέροια
Δράση του προγράμματος “Ψηφιακή Στρατηγική 2006 – 2013” του Επιχειρησιακού Προγράμματος “Κοινωνία της Πληροφορίας” αποτέλεσε η υλοποίηση του “Έξυπνου Οικισμού” του Δήμου Βέροιας. Το 2009 η Βέροια είχε ολοκληρώσει τη παροχή ασύρματου internet στους δημότες της. Άλλες προσφερόμενες υπηρεσίες είναι η τηλεκπαίδευση, υπηρεσίες κοινωνικής φροντίδας, αναφορά βλαβών, υποστήριξη τουριστών. Επίσης, χαρακτηριστική είναι η Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη της Βέροιας η οποία περιλαμβάνει πάνω από 100.000 τόμους βιβλίων, το 70% των οποίων είναι καταχωρημένοι σε ηλεκτρονική μορφή και παρέχεται δωρεάν υπηρεσία αναζήτησής τους ηλεκτρονικά. [4]

Στο blog citybranding.gr δημοσιεύεται από τον κ. Λάζαρο Αγαπίδη ένα άρθρο, που περιλαμβάνει κείμενο του Rick Robinson από το The Urban Technologist το οποίο περιλαμβάνει τα παρακάτω θέματα που, σύμφωνα με τον κ. Robinson, είναι ζωτικής σημασίας για τη δημιουργία και την βιωσιμότητα των σημαντικών αλλαγών που όλο και περισσότερο αναγνωρίζουμε ότι χρειάζονται οι πόλεις μας . (Μπορείτε να διαβάσετε ολόκληρο το άρθρο εδώ).

#Κείμενο του Rick Robinson στο The Urban Technologist
Μετάφραση και επιμέλεια: Λάζαρος Αγαπίδης

Τις τελευταίες εβδομάδες έχω κάνει κάποιες ανοιχτές και ειλικρινείς συζητήσεις με ηγέτες και χορηγούς πόλεων, υπεύθυνους χάραξης πολιτικής, ακαδημαϊκούς, αρχιτέκτονες, σχεδιαστές - και ακόμα και με μερικούς τεχνολόγους.  Μου έχουν αποκαλύψει απλές ιδέες που είναι κοινές μεταξύ των πόλεων που εφαρμόζουν με επιτυχία μετασχηματισμούς σε αστικά συστήματα που φέρουν θετικά αποτελέσματα σε όλη την πόλη.
Έχω επίσης διερευνήσει, σε πιο φιλοσοφικά άρθρα , που είναι κυρίως στην κατηγορία του «Urbanism» σε αυτό το blog, την ανάγκη που έχουν οι πόλεις να προωθήσουν τις «ακατάστατες», «άτυπες», «αυθόρμητες» και «bottom-up» μορφές καινοτομίας σε υπερτοπικά πλαίσια εντός των πόλεων. Για να γίνει αυτό απαιτείται νέα προθυμία εκ μέρους των θεσμικών οργάνων και των κοινοτήτων της πόλης ώστε να υπάρχει αλληλοεπίδραση μεταξύ τους.
Έχω ενημερώσει αυτό το άρθρο , για να περιλαμβάνει τα παρακάτω θέματα που  πιστεύω ότι είναι ζωτικής σημασίας για τη δημιουργία και την βιωσιμότητα των σημαντικών αλλαγών που όλο και περισσότερο αναγνωρίζουμε ότι χρειάζονται οι πόλεις μας .

• Να οριστεί το τι σημαίνει η «πιο έξυπνη πόλη» για εσάς

• Να συγκληθεί μια ομάδα ενδιαφερομένων για να δημιουργηθεί ένα συγκεκριμένο όραμα έξυπνης πόλης και να ιδρυθεί η διακυβέρνηση και μια αξιόπιστη διαδικασία λήψης αποφάσεων.

• Να δομηθεί η προσέγγισή της Έξυπνης Πόλης αντλώντας από τους διαθέσιμους πόρους εμπειρίας

• Να συμπληρωθεί ένας οδικός χάρτης που μπορεί να οδηγήσει στο όραμα

• Να προγραμματιστεί η χρηματοδότηση

• Σκεφτείτε πέρα από το μέλλον: πώς κάνουμε τις διαδικασίες μιας «έξυπνης πόλης» αυτοσυντηρούμενες;

Συμπεράσματα [4]
Οι όροι “έξυπνες πόλεις” και “ψηφιακές εφαρμογές” περιγράφουν το πώς οι τεχνολογίες πληροφοριών και επικοινωνιών συμβάλουν στην εύρυθμη λειτουργία των πόλεων, ενισχύοντας την αποτελεσματικότητά τους, βελτιώνοντας την ανταγωνιστικότητά τους, και παρέχοντας νέους τρόπους με τους οποίους οι πολίτες μπορούν να αντιμετωπίσουν θέματα της καθημερινότητας με καλύτερο τρόπο.
Στο παρόν άρθρο, έγινε η προσπάθεια αποσαφήνισης του όρου “έξυπνη πόλη” και διακρίθηκαν 10 τομείς ψηφιακών παρεμβάσεων σε μια πόλη. Με την μέχρι σήμερα εμπειρία, οι τομείς στους οποίους φαίνεται να είναι προτεραιότητα η υλοποίηση ψηφιακών εφαρμογών, στις περισσότερες από αυτές, είναι η ηλεκτρονική διακυβέρνηση και η δημόσια διοίκηση, η εξοικονόμηση ενέργειας, η υγεία, οι δημόσιες μεταφορές, ο τουρισμός και το περιβάλλον.

[1] Wikipedia
[2] Έξυπνες πόλεις και κοινότητες Shaping Europe’s digital future
[3]  Έξυπνες Πόλεις, Ψηφιακές Συνεργασίες και Επιχειρηματικότητα ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ
Ευαγγελία Κελαϊδή ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ - ΣΧΟΛΗ ΧΗΜΙΚΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ
[4] Διπλωματική εργασία: Θεοχαροπούλου Χριστίνα-Ζάχαρης Smart Samos: Ανάλυση Απαιτήσεων και Αρχική Προδιαγραφή Δράσεων Έξυπνης Πόλης για το Δήμο Σάμου